De Nederlandse minister van Defensie Kajsa Ollongren gaf afgelopen zomer triomfantelijk aan hoeveel en welke soorten wapens Nederland zou leveren aan Oekraïne dat in februari jl. door Rusland was aangevallen. Dat was onhandig want Rusland las natuurlijk mee. Werden bovendien de criteria toegepast waaraan wapenleveranties moeten voldoen? Niet duidelijk werd immers waar de geleverde wapens uiteindelijk terecht zouden kunnen komen. Er wordt tussen verschillende partijen gevochten: West Oekraïne, Oost Oekraïne en Rusland. Wie garandeert dat de wapens straks niet in handen komen van hen voor wie ze allerminst zijn bedoeld? Gebrek aan controle kan zich op den duur zelfs tegen de leverancier keren. Dat bleek eerder in Afghanistan, waar door Amerika aan de Taliban geleverde wapens later tegen de Verenigde Staten werden ingezet.
Nederland is een belangrijk wapenexportland. Helaas worden de aantallen en soorten wapens of delen daarvan die aan Indonesië worden geleverd niet direct openbaar gemaakt. Vast staat wel wie de wapens gebruiken, maar niet tegen wie ze worden gebruikt. Alle reden dus om eens na te gaan hoe het zit met de Nederlandse wapenleveranties aan Indonesië.
Geen controle
Sinds jaar en dag onderhoudt Nederland een discutabele militaire relatie met Indonesië. Die relatie is discutabel omdat Nederland een historisch gegroeide extra zorgplicht heeft voor de bewoners van dat land, met inbegrip van Molukkers en Papoea’s. De uitvoer van Nederlandse militaire goederen wordt aan de hand van de aard van de goederen en het eindgebruik getoetst aan de acht criteria van het EUGSIW (EU Gemeenschappelijk Standpunt
Inzake Wapenexport). Daarbij is controle op het (eind)gebruik niet gegarandeerd. Het Nederlandse ministerie van buitenlandse zaken stelt dat exportcontrole ‘beoogt te voorkomen dat goederen/technologie op ongewenste wijze worden ingezet. Als er een risico bestaat dat het materiëel onrechtmatig gebruikt wordt tegen de eigen bevolking, bijvoorbeeld in de situatie van Papua, zal er geen vergunning worden verleend.’ En voorts: ‘Nederland kan goederen/technologie, nadat deze uitgevoerd zijn en van eigendom veranderd, niet blijven monitoren (…) en heeft niet de rechtsmacht noch de capaciteit om eenmaal uitgevoerde goederen te blijven volgen.’ Minister Kaag, toen minister van handel (BZ), liet in december 2020 na haar Indonesische collega ervan te overtuigen dat het verbod op het schenden van mensenrechten in Papua en de Molukse eilanden mogelijk werd overtreden. De wapenleveranties konden gewoon doorgaan.
Nederland levert Indonesië onder meer (onder)delen voor F-16 jachtvliegtuigen, communicatiesystemen, delen voor radarsystemen, nachtzichtapparatuur, (onder)- delen voor helikopters, software programmatuur radarsystemen, reservedelen voor marine schepen, thermische camera’s, bevoorradingsystemen, programmatuur geweervuurlokalisatiesystemen, akoestische sensoren, warmtebeeld-camera’s, software, technologie. Bovendien traint ons land Indonesische militairen in het gebruik van dit militair materiaal.
Extra Info: Referendum in West-Papua (1969) en in Oekraïne (2022)
Kort geleden hielden de Russen in Oekraïne in de bezette gebieden een onwettig referendum voor aansluiting bij Rusland. Daar is wereldwijd zeer afwijzend op gereageerd. Vierenveertig Europese landen kwamen op 6 oktober in Praag bijeen, enkel en alleen om gezamenlijk hun afwijzing uit te spreken over de oorlog en de bezetting van Oekraïne, en om het referendum te veroordelen. Heel Europa eensgezind tegen de bezetter. Hoe anders was dat in 1969 in West-Papua met de “Act of Free Choice”. Dat plebisciet was ook onwettig en iedereen wist dat, ook de Verenigde Naties. Maar het werd geaccepteerd en nog steeds lijden de Papoea’s onder het onrecht dat hen is aangedaan. Hoe lang moet het nog duren, voordat de wereld ook enthousiast het zelfbeschikkingsrecht van het Papoeavolk steunt? De huidige gebeurtenissen in Oekraïne houden ons een spiegel voor.
Op Kamervragen over wapenleveranties aan Indonesië antwoordde de toenmalige minister van buitenlandse zaken Stef Blok op 12 januari 2021 dat ‘de mensenrechtensituatie in Papua diverse zorgpunten kent waaronder geweldsincidenten tegen burgers, maar ook de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van vereniging en de positie van mensenrechtenverdedigers en (lokale) journalisten’. Ook toen echter gingen de wapenleveranties aan de krijgsmacht en mogelijk politiediensten onverminderd door.
Onduidelijk
Al decennia lang wordt vrijwel dagelijks door Indonesië geweld gebruikt tegen Papoea’s. Op 22 augustus jl. werden vier Papoea’s gruwelijk vermoord in de regio Mimika tijdens gewelddadige ongeregeldheden tussen Indonesische veiligheidstroepen en de Vrij Papua beweging. De doden werden in een rivier gegooid waar de ernstig verminkte lijken in dichtgebonden zakken werden gevonden. Kort daarop werden drie burgers en zes Indonesische soldaten gearresteerd op verdenking van (medeplichtigheid aan) aan moord. Opnieuw waren mensenrechten grof geschonden. Maar waar de gebruikte wapens vandaan kwamen, vermeldden mediarapportages niet. Toen destijds vier soldaten van de Indonesische Kopassus-eenheid werden veroordeeld voor de moord op Theys Eluay, kregen zij slechts twee jaren gevangenisstraf. De commandant van het Indonesische leger noemde de moordenaars ‘helden’. Ook toen was onduidelijk waar de wapens oorspronkelijk vandaan kwamen. Duidelijk is dat Indonesische militairen en politiepersoneel direct of indirect ‘onrechtmatig gebruik maken’ van geleverde wapens. Nederland is daarin medeverantwoordelijk geworden.
G20
Op 15 en 16 november 2022 vindt de G20 top van de negentien rijkste landen in de wereld plaats op Bali in
Indonesië. De Indonesische president Joko Widodo is voorzitter. Indonesië onderhoudt goede politieke en economische banden met Rusland, heeft bovendien de inval in Oekraïne wel bekritiseerd zonder zich echter aan te sluiten bij de sancties tegen Rusland. Nederland daarentegen voegde zich onmiddellijk in het anti-Russische kamp en verbrak economische banden met Rusland. Vervolgens levert ons land de laatste restanten Nederlandse wapens aan Oekraïne. Het antwoord op het dringende verzoek van onze stichting ZMP aan het Nederlandse kabinet om geen wapens aan Indonesië te leveren, wordt mogelijk op deze manier ingevuld:
a) Nederland heeft nauwelijks meer wapens om aan
Indonesië te leveren.
b) In tegenstelling tot Nederland blijft Indonesië in het
conflict om Oekraïne dicht bij Rusland staan.
Hieruit volgt dat voorzichtig kan worden geconcludeerd dat Nederland minder of geen wapens meer zal leveren aan Indonesië die kunnen worden ingezet tegen Papoea’s en Molukkers. En dat is positief.
Artikel uit Zelfbeschikking Nr. 2 , oktober 2022
Door Han Polet (KLTZ bd, ex defensie militair)